طراحی لباس در افغانستان

آمیزشی از قوم ‌ها و قبیله ‌های گوناگون در جغرافیای طبیعی و متنوع افغانستان زندگی می کنند، که عمدتا در شهرهای کوچک، روستاها و خیمه‌های عشایری بسر می برند. حدود ۲۴ درصد از این مردمان ساکن روستاها هستند. طراحی لباس سنتی بیان ‌کننده تغییرات جغرافیایی و مسکونی، هویت فردی و گروهی، اجتماعی و اقتصادی، مراحل چرخه زندگی و تغییر روندهای اجتماعی، سیاسی است. این تغییرات در نهایت به خلاقیت در آموزش طراحی لباس و تبادل فرهنگ های مختلف طراحی لباس می‌شود.

سرپوش: یکی از شاخص ترین پوشش های طراحی شده افغان ‌ها نوعی دستار یا لُنگی (عمامه مانند) است، که در بین فارسی‌ زبان ‌ها «لنگوته» (واژه‌ای هندی یا «دستار» و در بین پشتو زبان‌ ها «paṭkay» یا «pagṛi» یاد می‌شود، و طول آن بسته به نحوه قد کردن (تاکردن) از ۳ تا ۶ متر است. در مناطق قبایلی و روستایی، نوجوانان با پوشیدن لنگوته در واقع نشان می‌دهند که به سن بلوغ رسیده‌اند. در زیر دستار نوعی کلاه با اشکال و طرح‌های تزئینی متنوع پوشیده می‌شود. در بین مردم تاجیک و اُزبک، نوعی کلاه استوانه ‌شکل و ابریشم‌ دوزی‌ شده مرسوم است. مردم هزاره نوعی کلاه عرقچین می‌پوشند که از پارچه چیت یا نمد دوخته می‌شود. کلاه‌های مردانه دیگر نوعی کلاه پوستی (به ترکمنی: تیلپَک) است که از پوست گوسفند آماده می‌شود و دوخت آن در خیاطی مردم ترکمن مرسوم است. مردم قرقیز نوعی کلاه لحاف ‌دوزی‌ شده گِرد از پوستین می‌سازند و مردم نورستان هم نوعی کلاه پشمی با سرپوشی مسطح  و لبه ‌های خمیده می‌ پوشند که به «پَکول» معروف است. در بین پشتون‌ های قندهار یک نوع کلاه یخک ‌دوزی‌شده استوانه‌ شکل مرسوم است؛ نوعی کلاه با رنگ‌ دانه‌ های شیشه‌ ای براق نیز در قندهار بافته می‌شود. پشتون ‌های شرقی شینواری، نوعی کلاه مخروطی (به پشتو: دَروزَو خولَۍ) از کاه گندم می‌پوشند و همچنین در بین مردمان باشنده کوه‌های بلند مناطق شمال شرقی، کلاه‌ های نَمَدی گِرد مرسوم است. مردم بلوچ هم از قطعات شیشه در طرح کلاه استفاده می‌کنند. کلاه قره ‌قولی که از پوست قره قول ساخته می ‌شد و در اوایل سده بیستم در بین افراد تحصیل‌کرده افغان مرسوم بود، دیگر از مُد افتاده ‌است، آموزشگاه طراحی لباس هنرپارس با آموزش طراحی لباس مدرن، جدیدترین متدهای خیاطی و طراحی لباس را در اختیار شما عزیزان قرار می دهد.

تن‌پوش: طراحی لباس اصلی برای مردان، بانوان و کودکان نوعی پیراهن گشاد و آستین بلند است که از پنبه تهیه می‌شود و بر روی شلواری گشاد که «اِزار» یا «تُنبان» می نامند، پوشیده می‌شود و شلوار را توسط بندی («اِزاربند») جمع و محکم می‌کنند. در طراحی لباس مردان («کورتی» هم نامیده می شود) که معمولاً فاقد یقه (یَخه) بوده و بر روی یک شانه دکمه دوخته شده و طول آن از منطقه‌ای به منطقه دیگر تغییر می‌کند، ممکن است از زانو تا ساق پا یا پایینتر برسد. جلیقه، از مخمل سیاه و سرخ ‌رنگ تهیه و «واسکَت» (شکل شکسته واژه انگلیسیِ Waistcoat) نامیده می‌شود. در قندهار، بین کوچی‌های دیگر پشتون، بر روی جلیقه قیطان‌های طلایی می‌بافند و آن ‌را «سَدری» می‌نامند. طراحی لباس مردم نورستانی شاخص ‌ترین طراحی لباس در افغانستان است. مردان نورستانی شلوارهای سفید پشمی می‌پوشند که طول آن تا زانوی پا می‌رسد و در زبان کامویری رایج در منطقه کامدیش «viṭ» نامیده می‌شود و بر روی ساق‌پوشی بلند و سیاه‌رنگ شبیه puttee «پاتَو» (ساق‌پوش سربازان در زبان هندی) پوشیده می‌شود. این ساق‌پوش و یک نوع جوراب پشم‌باف تزئین ‌شده با طرح‌های سنتی مناطق هزاره‌نشین، از جمله پوشاک پای خیاطی شده محلی افغانستان شمرده می‌شوند. نوعی کمربند («mālāa niśte») که با نقره آذین داده می‌شود و برای حمل خنجر («کاتره») پوشیده می‌شود هم منحصر به منطقه نورستان است. بانوان نورستانی  آموزش خیاطی نوعی ساق‌پوش زیر دامن یا جامه‌ای (bāźü) بلند و فراخ را دیده اند که با کمربندهای بافته‌ شده (niśte) جمع می‌شود و در پشت شانه‌ها و پایین آستین با ترکیبی از تکه ‌دوزی‌های سرخ و سیاه تزئین داده می‌شود. این نوع ساق‌پوش منحصر به منطقه نورستان است و در هیچ جای دیگر افغانستان یافت نمی‌شود.

پاپوش: کفش پلاستیکی با رنگ و طرح‌های گوناگون، در سرتاسر افغانستان متداول است و در بسیاری از مناطق نوعی دمپایی چرمی که «چَپلی» نامند، مرسوم است. در پکتیا نوعی دمپایی ساخته ‌شده از حصیر («چَپلی مزاری») می‌ پوشند. در نورستان نوعی دمپایی بنام (vācó) و چکمه چرمی زانو بلند (chamūs)، با کف نرم (māsī) در بین مردمان ترک ‌زبان شمالی رواج دارد.

نمونه کار، هنرجویان آموزشگاه طراحی لباس هنرپارس، را اینجا ببینید.

طراحی لباس افغانی: هر قوم افغانستان طراحی لباس مخصوص خود را دارد و تا حدودی در پوشیدن و گسترش آن همت می گمارد که گمان می رود در این کار پشتونها پیشقدم باشند چون در هر کجا باشد، طراحی لباس ملی خود را ترویج می دهند. ولی اقوام دیگر این تعصب را ندارند و در هر محیطی که رفته اند رنگ همان محیط را به خود گرفته اند.

طراحی لباس مردم پشتون:

مردان پشتون پیراهن، تنبان، لنگی، چپلی و پتو به تن دارند و زنانشان پیراهن، تنبان، فراخ، چادر و پیزار می پوشند. بجز معدود پشتونهایی که در شهر زندگی می کنند بقیه در هر کجا که باشند این یونیفورم را حفظ کرده اند و به آن افتخار می کنند.

لباس مردم هزاره:

مردان هزاره برک می پوشند و کلاه سر می کنند، زنانشان پیراهن، تنبان و چادر دارند. این قاعده فقط در مناطق مرزی حاکم است. به محض اینکه از آن محدوده خارج شوند، تغییر لباس می دهند. هزاره های نواحی شمال پوشش خود را تغییر داده و مطابق با طراحی لباس مدرن لباس به تن میکنند، این طراحی لباس جدید تا جایی بین مردم هزاره شمالی جا افتاده که بسیاری برک را نمی شناسند.

طراحی لباس مردم ترکمن-ازبک:

طراحی لباس مردم ترکمن، پیراهن و تنبان گویچه،‌ شلوار، چپن قاتمه، موزه و مسی است، ولی با توجه به تغییرات در طراحی لباس امروزه جوانان مسی نمی پوشند. تمام نواحی شمال تحت تاثیر لباس ازبک ها قرار گرفته چپن، جیلک و گویچه می پوشند، زنان نواحی شمال چادر سر می کنند و این قاعده عمومیت دارد، ولی زنان ترکمن طراحی لباس مخصوص دارند.

لباس مردم هرات :

طراحی لباس افغانی: لباس مردم هرات پیراهن، آسکت و لنگی، تنبان خیلی فراخ و چین دار است. زنان و دختران در تمامی نقاط افغانستان برای آموزش خیاطی لباس های شاد و گلدار به آموزشگاه خیاطی لباس مراجعه می کنند ولی مردان طراحی لباس ساده را می پسندند. فقط گاهی بچه ها هوس لباس های شاد می کنند که آن هم خیلی کم است.

الگوی شلوار گیبی افغانی:

شهری ها با توجه به موقعیت اجتماعی لباس می پوشند، در شهر کابل که پایتخت کشور است بیشتر لباس های اروپایی به چشم می خورد، مردان کرتی و پطلون و زنان دامن و تعدادی هم پطلون که این فرم بیشتر در بین تحصیل کرده ها عمومیت دارد می پوشند. طراحی لباس تمام مامورین دولتی در تمام شهرها و حتی روستاها دریشی(کرتی و پطلون) است ولی مردم غیر دولتی که شغل آزاد دارند حتی در شهرها لباس محلی خود را می پوشند.

فرهنگ طراحی لباس در ولایات و مناطق مختلف افغانستان متفاوت میباشد و مردم هر ولایت با توجه به رسم خود طراحی لباس های محلی متفاوتی دارند، اما در این اواخر این فرهنگ مورد تهاجم کشورهای همسایه و سایر کشورها قرار دارد.

یکی از ولایاتی که طراحی لباس محلی خاصی دارد، پکتیا است. طراحی لباس در این شهر نسبت به ولایات دیگر خیلی متفاوت است.

طراحی لباس افغانی: در گذشته طراحی لباس خانم ها به گونه ای بود که در حدود ده الی پانزده متر پیراهن و پنج الی هشت متر تنبان و در حدود پنج متر چادر شان بود و بیشتر از لونگ (نوعی گیاه خوشبو که به فارسی آنرا میخک میگویند) مهره، تار زری برای مزین ساختن لباس های خود استفاده میکردند و پیراهن خیاطی شده به شکل کمرچین، تنبان گیبی داشتند؛ اما در این اواخر تغییرات زیادی در طراحی لباس به وجود آمده و زنان بزرگسال از پیراهن کمرچین ولی کمتر از اندازه سابق یعنی در حدود سه متر استفاده میکنند و دختران جوان از پیراهن های دامن اریب و چادر های گاج، استفاده میکنند. در طراحی لباس آقایان از پیراهن کمرچین، تنبانهای گیبی، واسکتهای آئینه دوزی، کلاه های قرص زری بلند که در آن دستار بکار رفته استفاده می کنند.

اما در بعضی از ولایات طراحی لباس های محلی با توجه به شرایط و تحولات اجتماعی فرق نموده است. یکی از این ولایات، ولایت نورستان است، بعد از اینکه در زمان امیر عبدالرحمن خان به اسلام رو آوردند از طراحی لباس های پیش از دوره اسلام استفاده نکردند و برای خیاطی مدرن به آموزشگاه طراحی لباس مراجعه کردند.

بعد از مسلمان شدن مردم نورستان، پیراهن خانم ها نسبت به سابق که از لباسهای کوتاه استفاده میشد بلندتر گردید و از تنبان استفاده کردند، البته پیراهن های کمرچین که در حدود شش متر و چادر های در حدود دو متر هنوز رواج دارد و مردان از پیراهن و تنبان با چپن های دست دوزی شده و کلاه های پکول استفاده میکنند. مردم سمت شمال کشور، طراحی لباس منحصر به خود را دارند و در فصلهای مختلف سال لباس مطابق آب و هوا را انتخاب میکنند.

طراحی لباس افغانی: زنان بدخشان بیشتر از پیراهن های کمرچین، دامن اوریب و تنبان های گیبی (پاچه تنبان کف دار است و چین های زیاد آن به طرف بالا کشیده شده است) تکه های کتان گلدار و چادرهای کتانی استفاده میکنند و برای آقایان از پیراهن، تنبان، لنگی، کلاه های دست دوز، قاقمه (نوعی جیلک از تکه پشمی با دیزاین خاص)، چپن و یا جیلک که حالا رئیس دولت نیز به تن دارد استفاده میکنند.